Kiểm toán Nhà nước (KTNN) vừa ban hành kết luận kiểm toán chuyên đề việc thực hiện 3 hợp đồng BT thanh toán bằng quyền sử dụng đất trên địa bàn Hà Nội giai đoạn 2013 - 2017, bao gồm dự án đường Lê Đức Thọ đến khu đô thị mới Xuân Phương (chủ đầu tư là Công ty CP Tasco) và được đổi bằng khu nhà ở sinh thái Xuân Phương của Tasco rộng hơn 37 héc-ta; Dự án xây dựng nút giao thông trung tâm quận Long Biên (chủ đầu tư là Công ty CP Him Lam) được đổi 567 héc-ta đất; Dự án xây dựng tuyến đường liên tỉnh Hà Nội - Hưng Yên (đoạn trên địa phận Hà Nội, chủ đầu tư là Công ty CP Comaland) được đổi hơn 63 héc-ta đất. Theo đó, tổng mức đầu tư dự kiến của 3 dự án này là hơn 4.421 tỷ đồng. KTNN xác định giá trị hợp đồng BT đối với 3 dự án tại thời điểm kiểm toán (tháng 05/2018) là hơn 2.693 tỷ đồng. Thế nhưng, tổng mức đầu tư dự kiến của 3 dự án này công bố là hơn 4.421 tỷ đồng, như vậy mức chênh là 1.727 tỉ đồng. Trong số này, dự án nút giao thông quận Long Biên bị giảm tới gần 1.080 tỷ đồng, chỉ còn 1.300 tỷ đồng, thay vì gần 2.480 tỷ đồng. Dự án đường Lê Đức Thọ đến khu đô thị mới Xuân Phương chỉ được xác nhận giá trị hơn 946 tỷ đồng, giảm hơn 597 tỷ đồng. Dự án đường liên tỉnh Hà Nội - Hưng Yên được xác nhận 446 tỷ đồng, giảm hơn 50 tỷ đồng.

Dự án xây dựng nút giao thông trung tâm tại quận Long Biên

Nguyên nhân chênh lệch được KTNN xác định bởi 2 lý do. Thứ nhất, do giá trị nhà đầu tư ký kết hợp đồng, nghiệm thu, quyết toán với nhà thầu, chi phí lãi vay đều thấp hơn so với giá trị trong tổng mức đầu tư được xác định trong hợp đồng (cụ thể tại 3 dự án là hơn 980 tỷ đồng). Thứ hai, do KTNN giảm trừ hơn 747 tỷ đồng giá trị xây lắp; chi phí giải phóng mặt bằng; chi phí tư vấn, quản lý dự án và chi phí khác; chi phí lãi vay; chi phí dự phòng. Nguyên nhân giảm do việc xác định sai khối lượng, sai đơn giá, định mức; xác định chưa đúng chế độ, chưa hợp lý, chưa phù hợp với quy định của hợp đồng BT về các khoản mục chi phí.
Sau khi giảm trừ tổng mức đầu tư dự án, thì tổng vốn đầu tư thực tế theo báo cáo của 3 dự án là 2.770 tỷ đồng. Trong số này, Kiểm toán Nhà nước tiếp tục giảm trừ hơn 434 tỷ đồng do sai khối lượng hơn 18,7 tỷ đồng; sai định mức, đơn giá hơn 129 tỷ đồng và sai khác hơn 286 tỷ đồng. Như vậy, tổng vốn đầu tư thực tế của 3 dự án này chỉ còn là hơn 2.300 tỷ đồng, thấp hơn nhiều tổng mức đầu tư ban đầu.
KTNN đã kiến nghị UBND TP. Hà Nội chỉ đạo thương thảo với các nhà đầu tư điều chỉnh giảm giá hợp đồng BT của dự án nút giao trung tâm quận Long Biên và dự án đường liên tỉnh Hà Nội - Hưng Yên là hơn 1.130 tỷ đồng; cân đối diện tích, giá trị đất thanh toán cho nhà đầu tư. Với dự án của Tasco, KTNN kiến nghị giảm trừ giá trị hợp đồng hơn 194,6 tỷ đồng...
Không chỉ giảm trừ tổng mức đầu tư, KTNN còn kiến nghị xác định lại giá trị đất được giao cho chủ đầu tư. Cơ chế giao đất dự án đối ứng của dự án BT còn những bất cập: không quy định rõ thời điểm giao đất, dẫn đến có dự án được giao đất trước khi thực hiện dự án, có dự án được giao trong khi thực hiện và có dự án làm xong vẫn chưa được giao đất (567 héc-ta đất tại 4 vị trí của Dự án nút giao trung tâm quận Long Biên và dự án đường liên tỉnh Hà Nội - Hưng Yên).
Thời điểm giao đất và cách thức tạm tính tiền sử dụng đất được KTNN cho rằng tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến lãng phí ngân sách do giá trị hợp đồng BT tạm tính cao hơn rất nhiều thực tế thực hiện, thời gian thi công dự án BT kéo dài và tiền sử dụng đất tạm tính chưa sát nên giá trị tiền sử dụng đất nhà đầu tư phải nộp thường thấp hơn giá trị khi quyết toán công trình.
Theo KTNN, tính đến tháng 04/2018, trên địa bàn Hà Nội có 111 dự án đã được chấp thuận chủ trương, đề xuất, phê duyệt đầu tư và chuẩn bị khởi công theo hình thức BT với tổng mức đầu tư dự kiến là hơn 300.000 tỷ đồng. Trong đó, mới chỉ có 20 dự án được triển khai và cơ bản hoàn thành 8 dự án. Đồng thời, chỉ định thầu vẫn là vấn đề nổi lên trong thực hiện các dự án dạng này, khi 12 dự án với tổng mức đầu tư hơn 26.000 tỷ đồng thực hiện trong giai đoạn 2013 - 2017, chỉ có 1 dự án được đấu thầu là trạm xử lý nước thải khu vực Hồ Tây, còn lại là chỉ định thầu. Việc cho phép nhà đầu tư tự tổ chức lập và phê duyệt dự án, sau đó chính họ lại được chỉ định thực hiện dự án làm giảm tính cạnh tranh và gây khó khăn cho quản lý tổng mức đầu tư cũng như chất lượng công trình. Thực tế cho thấy, giá trị chỉ định thầu dự án chỉ giảm rất nhỏ so với tổng mức đầu tư dự kiến, trong khi đấu thầu có thể giảm đến 30 - 40%, thậm chí một nửa giá trị gói thầu.